Askok ez dakite eta beste batzuek ahaztu ohi dute badirela Espainia ez den Nafarroa bat eta espainiarrak ez diren nafar batzuk. Eta ez hargatik, ez dira hain nafarrak. Liburu honek azaltzen du zergatik, nazionalitate bera izan arren, nafarrek bi herritartasun desberdin izan ditzaketen gaur egun. Eta hori egiteko, bost mende atzera egiten du.

Nafarroako erreinua Pirinioetatik apurtzea ez zen nafarrek beraiek hartutako erabakiaren ondorio izan, ez iparraldekoek, ez hegoaldekoek. 1512 eta 1529 artean Espainiak izandako konkistaren beste ondorio bat izan zen.Hamazazpi urte horietan, garai hartan Euskaldunen Lurraldea edo Lur Ultrapuertoak esaten zitzaionak eta gaur egun Nafarroa Beherea izenez ezagutzen dugunak ez zuen bat jasan, hiru konkista baizik, eta ez bat, lau okupazio baizik. Egia esan, 1522an Amaiurko gaztelua hartu zenetik aurrera, Nafarroako Gerra deiturikoa Pirinioez haragoko Nafarroa menperatzeko norgehiagoka batera murriztu zen.Liburu honek istorio hori kontatzen du Nafarroako, Espainiako, Frantziako eta Ingalaterrako artxiboetan aurkitutako dokumentuetan oinarrituta. Bertan kontatzen da nola azkenean 1527an baxenabartarrek lortu zuten espainiar agintearen azken hondarrak Orreaga iparraldera kanporatzea eta altonavarrenaz bestelako bide bati ekin zioten. Beste hiru mendez, bi Nafarrek -Behekoak edo Ultraapirenaikoak eta Goikoak edo Penintsulakoak- Nafarroako Erresuma izena berentzat aldarrikatzen jarraituko zuten. Azkenean, Alta baino lehen Beherea, Frantziako eta Espainiako estatuek xurgatuko zuten. Hala ere, askoz lehenagotik, politika banantzen hasia zen. Fue la sangre, la lengua, la cultura y la conciencia de un pasado común lo que desde entonces mantuvo soldadas a las dos Navarras.

 

“A la Baja Navarra. Nuestra lengua, tu lengua; nuestra sangre, tu sangre; nuestro fuero, tu fuero. A la Baja Navarra, la sexta merindad, con amor y recuerdo” (Diputación Foral de Navarra, año 1968).