Euskal dantza tradizionalaren esparruan izan dudan esperientzia luzean, belaunaldiz belaunaldiko transmisio-iturrietatik edan ahal izan dut (amaren bidetik edo plaza eta erromerietako inplikazioan) eta, aldi berean, esperientziaz elikatu, "arautua" edo hobeto esanda "jarraibidea" deitu diezaiogun, non irakaslearen figurak paper zorrotza, diziplinatzailea edo zalantzarik gabeko autoritate karismatikoz jantzia hartzen zuen.

Oraindik gogoan dut nire lehen maisu edo dantza-talde baten prestatzailea, entsegu bizietan makila bat eskuan zuela, erritmoa markatzen zuena edo bere ahotsarekin dantza-errepertorioa egitean egon zitezkeen irregulartasunak edo akatsak zigortzen zituena. Metodologia errepikapen sistematikoan oinarritzen zen, "funts" egoki bat ahalbidetzeko modu inkontzientean eta autoritatearen printzipioan oinarritzen ziren mugimendu zuzentzaile zirriborratuak kopiatzeko sistema mimetikoan. Behin eta berriz pausoa markatzen zen, horien zehaztasuna zuzentzen zen, pieza koreografiko baten hasieran edo amaieran erabateko lasaitasuna eskatzen zen, une oro konpostura zurruna edo trinkoa eskatzen zen, tresnekin edo tresnarik gabe eboluzioak gauzatzeko intentsitatea eta indarra eskatzen zen (are gehiago, zurezko edo zumezko tresna iragankorrak haustea bultzatzen zen), eta hori guztia, taldeko alardea edo geroago, autodiziplina eta berdinen arteko kontrola nagusitu ziren.

Garai hartan hasi ginen gure musika eta koreografia tradizionaleko funtsezko figurak ezagutzen, "Dantzari dantza" mantentzen zuten ikonoak (Serafín Amezua edo Alejandro Aldekoa), "Mutil dantzak" (Maurizio Elizaldek edo Mariano Izetak sostengatuak), Gipuzkoako dantzen bilakaera akademizista (garai hartako "Goizaldi" ko Juanma Oronoz, Iñaki Gordejuela eta Juan Antonio Urbeltz bezalako kide nabarmenekin), herriz herri (Bera, Leitza, Tolosa, Lakuntza, Lekeitio, etab.), bertako pertsona partikularrekin. Dantza tradizionalaren eta hura garatu den testuinguruaren ezagutza zehatzaren jakin-minak eta garraztasunak harrapatuta, ez izan zalantzarik haren azterketan zentratutako pertsona nabarmenei jarraitzeko ( José Miguel de Barandiarán, Julio Caro Baroja edo Juan Garmendia Larrañaga). Iñaki Irigoien laureatuarekin banaketak (nire lagun eta lagun autodidakta nekaezinaz ari naiz, Emilio X. Dueñas, eta gure lehen urratsak izan ziren) ikuspegi zabala ematen digu bilakaera historikoaren testuinguruari eta dantza tradizionalen egituraren garrantziari buruz. Mundu horretan, dantza-maisuaren irudi lausoa edo horiei buruzko lehen iruzkinak, gaiari buruzko lehen galderak edo alborapenak, dantza tradizionaletik hurbil dauden ertsonen etengabeko erreferentzia eta gehiago jakiteko edo erronka horren enigma konpontzeko beharra zehazten hasi dira. Euskal dantzak ballet klasikoari (pas de Basque eta saut de Basque) egiten dion ekarpenaren aipamenarekin batera, nire erabakian eragin eta mindu egin dira, ustez, pertsona asko urduri jartzen dituzten arren, gutxi dira erantzunak bilatzera bultzatzen dituztenak. 

Gaiaren plano estrukturala eta plano kronologikoa uztartuz lan egiten du, eta aldi berean ahistorizismo elukubratibotik edo identitate alegiazko errepikarietatik ihes egiten du. "Dantza-maisuaren" figura mende askotako bilakaeraren testuinguru zabal batean kokatzen saiatuko gara. Bertan, lanbide berezi hori egiten zuten pertsonek jauregi-areto zabaletan, akademietan edo etxe partikularretan, ikastetxe hautatuetan edo errejimendu militar diziplinatuetan, antzoki zalapartatsuetan, taberna jendetsuetan edo nekazaritza-inguruneetan egonaldi ilunak egiten zituzten.

Horregatik guztiagatik, irakurleak Europako historiaren aro batean murgiltzeko aukera du, Barrokotik euskal foraltasunaren aboliziora, non dantza maisuen paperak ospe eta errekonozimendu handia aurkezten zuen garaiko monarkia guztietan edo bere itzal erreferentziala planifikatzen zuen, gorteko bizimodu idealizatu horien herri geruzetan.

Lerro hauek aprobetxatzea Zatak, Eusko Ikaskuntza eta Euskal Dantzarien Biltzarreko nire lankideen laguntza edo ekarpen, zuzenketa edo iradokizun eta animoak eskertzeko. Pazientzia eta laguntza etengabea nire emazte eta seme-alaben itzulpen aspergarrietan. Gainera, lan hori posible egin duten pertsona eta elkarte guztien lan logistikoa aintzatestea, emaitzak islatzea, zabaltzea eta argitaratzea. Eskerrik asko!